Vage warmtetransitieplannen

Bas Roestenberg:  9 jul. 2023

In 2030 moeten 1,5 miljoen woningen in Nederland zijn verduurzaamd, zo staat in het Klimaatakkoord. In dat kader hebben alle 352 gemeenten een Transitievisie Warmte (TVW) opgesteld waarin staat hoe ze hun gebouwde omgeving verduurzamen, bijvoorbeeld met warmtepompen, warmtenetten of isolatieprogramma’s. Uit onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat de meeste plannen zo vaag zijn dat de 2030-doelstelling er niet mee wordt gehaald.

Die 2030-doelstelling is een tussenstap; het einddoel is dat de gebouwde omgeving in 2050 volledig (aard)gasloos wordt verwarmd. Dat betekent dat in totaal 7 miljoen woningen en nog eens 1 miljoen overige gebouwen voor die tijd van het gas moeten zijn gehaald. Voor zowel de tussendoelstelling van 2030 als de einddoelstelling van 2050 is een grote verantwoordelijkheid neergelegd bij de 352 Nederlandse gemeenten. Eind 2021 moesten ze in een Transitievisie Warmte (TVW) aangeven met welke beleidskeuzes ze woningen gaan verduurzamen en uiteindelijk van het gas halen.

Classificatie op techniekkeuze

Van alle TVW’s heeft het PBL er 338 bestudeerd en daar ruim 2.600 plannen uit gedestilleerd. Volgens het PBL hebben de TVW’s geen vast format; ‘daardoor hebben gemeenten de plannen op zeer uiteenlopende wijze ingevuld, wat het lastig maakte om de plannen onderling te vergelijken.’ Om ze te kunnen analyseren, heeft het PBL de plannen geclassificeerd op techniekkeuze (bijvoorbeeld individuele warmtepompen of een warmtenet), gekeken tegen welke obstakels gemeenten aanlopen, en berekend in hoeverre met de plannen de nationale doelstellingen voor 2030 worden behaald.

‘Voorbereidende of onderzoekende fase’

Uit de analyse blijkt met name dat veel plannen in de TVW’s volstrekt niet concreet zijn. Zo is een deel gericht op realisatie voor 2030 of 2050, maar is in veel andere gevallen niets vastgelegd over een tijdpad of deadline. Verder stelt het PBL vast dat zelfs de techniekkeuze vaak niet wordt benoemd. Veel plannen verkeren nog altijd in de ‘voorbereidende of onderzoekende fase’; slechts een kwart ervan is zo concreet dat de uitvoeringsfase in zicht is. De concretere plannen waarbij in ieder geval de techniekkeuze is vastgelegd, zijn gericht op 2030 en omvatten in totaal de realisatie van 370.000 nieuwe warmtenetaansluitingen en de plaatsing van 80.000 all-electric en 82.000 hybride warmtepompen.

Doelstelling uit zicht

De belangrijkste conclusie die het PBL op basis van de analyse trekt, is dat met de huidige TVW-plannen in 2030 hooguit één miljoen woningen worden verduurzaamd, in plaats van de 1,5 miljoen die als doelstelling in het Klimaatakkoord worden genoemd. Bij die één miljoen woningen gaat het PBL zelfs nog uit van het meest positieve scenario, waarin ook alle plannen die in een onderzoekende of voorbereidende fase zitten op tijd worden uitgevoerd.

Beperkte bijdrage CO₂-reductie

Het PBL heeft ook berekend welke bijdrage de huidige TVW-plannen rond warmteopwekking leveren aan de reductie in CO₂-uitstoot. Als ook bij dit aspect wordt uitgegaan van het net geschetste positieve scenario, dragen de plannen maximaal voor 20 procent bij aan de door het kabinet genoemde ‘indicatieve’ emissiedoelen voor de gebouwde omgeving. Volgens het PBL kunnend die doelen alsnog worden gehaald als alle isolatieprogramma’s volledig worden uitgevoerd, alle plannen waarvan de uitvoeringsfase nog niet in zicht zijn, worden versneld, en door gemeenten aangegeven ‘obstakels’ worden aangepakt.

Financiële middelen en bevoegdheden

Die ‘obstakels’ waar gemeenten naar eigen zeggen tegenaan lopen bij het opzetten en van plannen, hebben met name te maken met financiering en bevoegdheden. Zo wordt in 80 procent van de TVW’s financiering aangemerkt als belemmerende factor. Daarbij gaat het zowel om het dekken van uitvoeringskosten van gemeenteplannen, als om geld voor de ondersteuning van bewoners die hun woning zelf verduurzamen. Met betrekking tot bevoegdheden geven veel gemeenten aan dat een duidelijk kader ontbreekt dat aangeeft hoe ze hun rol moeten invullen.

Het rapport staat online op de website van het PBL.