Regenwater in douche en wc

Margo van Voskuilen,  17 okt. 2024

Een kraandrijver een betonnen regenwatertank met grote precisie zakken binnen de fundering van een van elf woningen in Venhuizen – foto: Margo van Voskuilen

In het Noord-Hollandse Venhuizen verrijst een klein woningbouwproject met voor Nederlandse begrippen bijzondere voorzieningen. Het regenwater wordt per woning verzameld in een grote ondergrondse tank, voor gebruik in wasmachine en wc. En, waar mogelijk, voor een echte ‘regendouche’.

Geen eerste paal, maar een symbolische ‘eerste put’ ging op 2 oktober de grond in, aan De Buurt in Venhuizen. Onder toeziend oog van de toekomstige bewoners en wethouder Marcel Ten Have van de gemeente Drechterland liet een kraandrijver een betonnen regenwatertank met grote precisie zakken binnen de fundering van een van elf woningen.

V.l.n.r.: Wethouder Ten Have, Antoon Vreeker, Johan Bel

Aanstekelijk enthousiasme

Antoon Vreeker, mede-eigenaar van ontwikkelende partij Vreeker B.V., reikt eigenhandig de bouwhelmen uit aan bezoekers van de bouwplaats. Met een brede glimlach en enthousiaste gebaren wijst hij de weg naar de plaats van handeling. “Duurzaamheid, vooruitstrevendheid en comfort, dat zijn toverwoorden voor de bouw in Nederland”, stelt Vreeker in zijn korte, informele toespraak. Met gepaste trots vervolgt hij: “En de toekomstige bewoners mogen dat gaan beleven in hun nieuwe huis. Zij mogen regenwater in hun huis gaan gebruiken voor het toilet en voor de wasmachine. Dit is het begin van een watertransitie, die we de komende 15 jaar zullen gaan meemaken.” 

Duurzaam tot op de bodem

Vreeker B.V. is een groep bedrijven met heel diverse aandachtsgebieden. De grootste gemene deler? Groen en duurzaamheid. Met die speerpunten heeft Vreeker ook het plan voor de elf woningen aan De Buurt ontwikkeld. Volgens de Vreeker-filosofie gaat de huidige bouwregelgeving nog lang niet ver genoeg: ‘BENG is bang’.

Daarom hebben de woningen in De Buurt straks allemaal 12 tot 24 pv-panelen, een thuisbatterij, een bodemwarmtepomp en die regenwatertank. Daarmee zullen de woningen na oplevering in grote mate zelfvoorzienend kunnen zijn.

Drijvende kracht

Vreeker bouwde in 2017 al een eigen woning met regenwatersysteem in de Hem. Daarvoor leverde Mijn Waterfabriek van Johan Bel het regenwatersysteem, waarmee de bewoners ook kunnen douchen. Bel vertelt: “Bij de bouw van zijn eigen woning heeft Antoon al direct doorgepakt met dat grote regenwatersysteem. Naar aanleiding daarvan zijn we in gesprek geraakt. Antoon vond dat het regenwatersysteem heel goed bij hem en zijn bedrijf paste. Nu is Mijn Waterfabriek leverancier van de hardware, en Hemelwatertechniek is installatiepartner.”

Vreeker is dus naast mede-eigenaar van de Vreeker B.V. ook oprichter van Hemelwatertechniek. Hemelwatertechniek of HWT is gespecialiseerd in creatieve wateroplossingen, zoals regenwatersystemen, grijswatersystemen en infiltratietechnieken. In het project in Venhuizen verzorgt HWT de installatie van de regenwatersystemen.

Opslaan op eigen terrein

Bij nieuwbouw bestaat in Nederland al sinds 2008 de verplichting om regenwater op eigen terrein te verwerken, al hebben gemeentes daarover nog altijd het laatste woord. Iedere gemeente moet daarvoor een zogenaamde “hemelwaterverordening” opnemen in het gemeentelijk rioleringsplan. De praktische invulling van regenwater afkoppelen kan daardoor van gemeente tot gemeente verschillen. Het principe van regenwater afkoppelen is overal gelijk: het mag niet meer (rechtstreeks) het riool in.

In Vlaanderen is daarom voor nieuwbouw het opslaan én het gebruik van regenwater op eigen terrein al verplicht. In Nederland is ook infiltratie op eigen terrein een optie. Maar waarom dat water niet opslaan, en nuttig gebruiken? Dat dacht ook Johan Bel, en hij startte in 2014 een bedrijf voor regenwatersystemen.

Eigen Waterfabriek

Eigenaar/directeur Bel van Mijn Waterfabriek was vanaf het begin betrokken bij de inpassing van het regenwatersysteem in het project. In De Buurt in Venhuizen komen twee varianten, afhankelijk van het beschikbare dakoppervlak van de woningen.  

Woningen met een kleiner dakoppervlak krijgen de Home Comfort, die voorziet in met microfilter en actief koolstoffilter gefilterd water voor toiletspoeling, wasmachine en tuinkraan. Het gezuiverde regenwater is ook bruikbaar voor schoonmaak. Omdat de opbrengst aan regenwater hier kleiner is, krijgen deze woningen een tank van 6 kubieke meter.

Voor woningen met een groter dakoppervlak koos de ontwikkelaar voor Home Safe. Niet alleen hebben deze woningen een grotere watertank van 15 kuub, ook krijgt het water twee extra zuiveringsstappen door middel van ultrafiltratie en uv-licht. Daardoor is dit water van drinkwaterkwaliteit, al mag het volgens de wet geen drinkwater genoemd worden. In Venhuizen zal het gezuiverde water bij de grotere woningtypes wel als douchewater dienen.

Een stukje techniek

De twee verschillende regenwatersystemen hebben meer overeenkomsten dan verschillen. Bij beide types regenwatersysteem is voorzien in drinkwatersuppletie. Is er niet genoeg regenwater beschikbaar, dan vult het systeem automatisch drinkwater bij. De wijze van watertoevoer is hetzelfde: onderin de opslagtank, zodat het water zo min mogelijk in beweging komt. Beide systemen maken gebruik van een onderwaterhydrofoor, die water uit het ‘midden’ van de opslagtank oppompt. Dat is van belang, omdat op de bodem van de tank de zwaardere deeltjes zullen bezinken, terwijl de lichtere deeltjes boven op het water zullen drijven. De pomp betrekt dus altijd zijn water uit het schoonste deel.

Het eerste deel van het zuiveringsproces is ook identiek. De eerste filtering gebeurt door een microfilter, een tweede filtering door een filter met actieve kool.

De verschillen beginnen pas daarna. Bij het Home Safe regenwatersysteem volgt een derde filtering, de zogenoemde ultrafiltratie. Daarbij gaat het al deels gezuiverde water door een bundel rietjes met poriën van 0,02 micron. Omdat virussen en bacteriën groter zijn dan 0,02 micron, verwijdert dit microbiologische filter ze uit het water. Als extra veiligheidsmaatregel gaat het water vervolgens nog door een UVC-behandeling. Het UVC-licht doodt alle eventueel overgebleven micro-organismen.

Bij het eenvoudiger Home Comfort systeem is geen monitoring of app beschikbaar. De bewoner moet zelf eens per jaar de filters reinigen en de actieve kool vervangen. Het Home Safe regenwatersysteem is wel voorzien van een slimme watermeter. Daar hoort een ‘dashboard’ bij, waarop de prestaties van het systeem te zien zijn. De grote opslagtank zal eens in de zoveel jaar gereinigd moeten worden.

Watertransitie

“We staan inderdaad aan het begin van de watertransitie”, bevestigt Bel. “Je ziet heel veel parallellen met de energietransitie, maar die begon eerder. Dat heeft te maken met maatschappelijke urgentie. Zo’n 10, 15 jaar terug begonnen we met de energietransitie. Toen waren zonnepanelen nieuw, toen keken we daar allemaal naar van ‘wat is dat dan’. En vervolgens werd dat heel standaard en worden ook warmtepompen standaard. Dat gaat in ons vak ook zo zijn. En dat is noodzakelijk omdat de drinkwaterbedrijven gewoon tekorten hebben en onvoldoende drinkwater kunnen leveren.” 

Om huishoudelijk gebruik van gezuiverd regenwater op hetzelfde niveau als in Vlaanderen te krijgen, zou Nederland ook een wettelijk verplichte keuring van de waterinstallatie moeten invoeren, vindt Bel. “Er zijn nu allerlei initiatieven om tot waterzuiniger gebouwen te komen. Dan is het prachtig mooi dat plannen als dit project ontstaan, waarin grootschalig regenwater wordt gebruikt. Want dat geeft dan het voorbeeld aan andere bouwpartijen. Dat dat prima kan en ook om te laten zien wat het effect ervan is.” 

Wetten en regels

Waar in Vlaanderen het gebruik van gezuiverd regenwater als douchewater en zelfs drinkwater al breed geaccepteerd is, ligt dat in Nederland nog niet zo makkelijk. Daarom staat op de website van Mijn Waterfabriek ook een duidelijke voorwaardelijkheidsverklaring. Hoewel het douchen met door het Home Safe gezuiverd regenwater volledig veilig is, moet de fabrikant de gebruikers waarschuwen. “In Nederland valt het douchen met regenwater buiten het wettelijke kader en onder uw eigen zorgplicht. Het is voor eigen rekening en risico om met regenwater te douchen, om uw regenwatersysteem volgens de gestelde eisen te onderhouden en om te waarborgen dat er geen contaminatie van leidingwater kan plaatsvinden. Bovendien mag u derden niet laten douchen met regenwater.” Voor het gebruik van gezuiverd regenwater als drinkwater is eenzelfde voorbehoud opgenomen.

In Vlaanderen is het laten keuren van nieuwe en gerenoveerde waterinstallaties wettelijk verplicht.