Coöperatieve stadsverwarming in de maak.
Inspiratie uit Denemarken en eerste realisaties in Nederland

20 September 2022

Voorwoord
In Nederland heeft stadsverwarming een marktaandeel van slechts 5% omdat Nederlandse burgers en industrieën zijn sterk afhankelijk van aardgas, dat in Nederland ruimschoots voorhanden was ondergronds. De winning van aardgas was een melkkoe voor de Nederlandse staat maar heeft geleid tot
continu hoge CO2-uitstoot en ernstige problemen met aardbevingen, dwingen de Nederlanders regering om het volume van de winning te verminderen en uiteindelijk de winning in 2030 stop te zetten.
Nederland is van netto-exporteur van aardgas importeur geworden natuurlijk gas. Bij het uitbreken van de oorlog in Oekraïne in 2022 importeerde Nederland 15% daarvan vraag naar aardgas uit Rusland. Burgers en industrieën lijden onder extreme prijzen niveaus voor aardgas, en de urgentie om duurzame oplossingen voor warmte te vinden is nu breed gevoeld. In 2019 ondertekende een brede coalitie van stakeholders in Nederland een Klimaatakkoord
om de emissiereductiedoelstelling van 55 % in 2030 te halen. Voor de gebouwde omgeving met 7 miljoen huishoudens de overstap van aardgas naar hernieuwbare bronnen van verwarming en koken betekent een sterke toename van stadsverwarming. Door de hoge bevolkingsdichtheid
in 2050 is potentieel tot 50% van de woningen aangesloten op stadsverwarming.
De Nederlandse samenleving is op zoek naar meer kennis over stadsverwarming en meer specifiek over coöperatieve stadsverwarming. In Nederland is er maar één wijk warmtecoöperatie levert al meer dan 10 jaar warmte, maar zo’n 80 burgerinitiatieven zijnwel bezig met de oprichting van een coöperatie voor stadsverwarming.
In Denemarken is coöperatieve stadsverwarming wijdverbreid met in totaal 323 coöperaties 385 stadsverwarmingsbedrijven. Er is dan ook veel praktijkervaring met coöperatieve stadsverwarming en kennis die de Nederlandse samenleving kan gebruiken om uit te breiden coöperatieve stadsverwarming in Nederland.
Wat in Denemarken zou kunnen werken, werkt echter mogelijk niet in Nederland. Daarom dit verslag probeert enkele van de belangrijkste verschillen en obstakels, maar ook overeenkomsten, te onderzoeken tussen de Deense en Nederlandse situatie waardoor het gemakkelijk is om Deense knowhow over te nemen de Nederlandse context.
Met dit rapport hopen we te inspireren en nieuwe inzichten te brengen over hoe de coöperatie kan worden uitgebreid stadsverwarming in Nederland, met export van Deense knowhow naar Nederland. Deze rapporten draagt ook bij aan de ontwikkeling van een Nederlandse ondersteuningsstructuur voor stadsverwarming coöperaties, geïnspireerd door Deense knowhow. De ondersteunende structuur, momenteel onder bouw, zal de ontwikkeling van ten minste 1000 Nederlandse stadsverwarmingscoöperaties mogelijk maken die stadsverwarmingsprojecten ontwikkelen, bouwen en exploiteren.
Het rapport is geschreven door EBO Consult en Energie Samen Buurtwarmte. EBO Consult is een Deense bedrijf gespecialiseerd in het ondersteunen en beheren van stadsverwarmingscoöperaties in de Regio Kopenhagen. Energie Samen Buurtwarmte coördineert de ontwikkeling van de ondersteuning
structuur in Nederland in nauwe samenwerking met hun leden, de stadsverwarming coöperaties in Nederland en met partners van de open Coalitie Coöperatieve Warmte.
Deze coalitie staat open voor nieuwe partners en hopelijk inspireert dit rapport nieuwe partners om zich aan te sluiten.

Managementsamenvatting

De opkomst van coöperatieve stadsverwarming
De reden waarom stadsverwarmingscoöperaties zich in Denemarken hebben weten te ontwikkelen, is te wijten aan een historische en culturele toestand. Het is altijd een onderdeel van de Deense geschiedenis en cultuur geweest om op te lossen lokale vraagstukken bij elkaar. Vroeger, toen het geld minder was, was het een normale procedure om de investeringen in activa lokaal te delen en daarna de voordelen van de activa te delen.
Toen de oliecrisis in de jaren 1970 – 1980 plaatsvond, veroorzaakte dit opwarmingsproblemen vanwege de beperkte aanvoer van olie, resulterend in een hoge olieprijs. De crisis ontwikkelde zich nationaal en lokaal noodzaak om de verwarmingsbron te veranderen. Vanwege de culturele traditie van het oplossen van problemen lokaal was het een natuurlijke ontwikkeling dat de verwarmingsproblemen deels wisten op te lossen via stadsverwarmingscoöperaties, ondersteund door nationale wetgeving. Vandaag de dag, het 323-district warmtecoöperaties zijn vooral in kleinere steden gevestigd.
In Nederland zijn coöperaties ook gangbaar in de energiesector. Sinds de jaren 80 wind Er werden coöperaties opgericht, maar de warmtevoorziening werd geregeld met goedkoop aardgas van de grote Nederlandse gasbel in de provincie Groningen. De eerste stadsverwarmingscoöperatie was opgericht in 2008. In de periode 2010-2015 enkele samenwerkingspogingen met stadsverwarming mislukt. Sinds 2015 is het aantal stadsverwarmingsinitiatieven gegroeid tot 80 in 2021. De de vooruitzichten voor coöperatieve stadsverwarming zijn groot omdat voor een belangrijk deel van wijken waarvoor een centrale en grootschalige warmte-oplossing (vooralsnog) niet is beschikbaar, maar waarvoor een kleinschaligere en collectieve warmteoplossing mogelijk is en een
grotere maatschappelijke waarde dan individuele oplossingen. Dit zou een oplossing kunnen zijn voor 45% van de 13.000 buurten in Nederland. Een open Coalition Cooperative Heat heeft de ambitie voor minimaal 1000 stadsverwarmingscoöperaties in 2030.

Waarom stadsverwarmingscoöperaties?
De reden waarom stadsverwarmingscoöperaties wijdverbreid zijn in Denemarken, is omdat ze:
• Een van de meest effectieve manieren om consumenten te beschermen, omdat ze zich richten op behouden van een zo laag mogelijke verwarmingsprijs.
• Lokaal geworteld met een hoge betrokkenheid en steun van de lokale samenleving zijn cruciaal bij het veranderen van de energie-infrastructuur.
• Belangrijke spelers in de groene transitie vanwege hun focus op langetermijnplanning. De focus ligt niet op winst maken op korte termijn.
• Belangrijk om een goed functionerende regeling in stand te houden. De Deense regelgeving is van kracht omdat het gebaseerd is op transparantie in de verwarmingsprijzen en in de werkelijke kosten van de stadsverwarmingsbedrijf. De enige bedrijven met prikkels om hun werkelijke kosten te delen
met de toezichthouder zijn de stadsverwarmingscoöperaties.
• Belangrijk voor burgers, 70 % van de Denen die deelnamen aan een enquête uitgevoerd door Voxmeter voor de Deense Vereniging van Stadsverwarming vinden dat het belangrijk is om coöperaties te vormen en het non-profit principe in de stadsverwarmingssector.